พฤติกรรมของสัตว์

กลไกการเกิดพฤติกรรมของสัตว์

การศึกษาพฤติกรรม มี 2 วิธี คือ

1.  วิธีการทางสรีรวิทยา (Physiological approach) คือ การอธิบายว่าพฤติกรรมเกิดจากกลไกการทำงานของระบบต่างๆ ที่ถูกควบคุมโดยระบบประสาท

2.  วิธีการทางจิตวิทยา (Psycological approach) คือ การศึกษาการพัฒนาและการแสดงออกของพฤติกรรมที่เกิดจากปัจจัยภายในและภายนอกร่างกาย

ประเภทพฤติกรรมของสัตว์

• หน่วยพันธุกรรม มีหน้าที่ควบคุมการเจริญเติบโตของส่วนประกอบต่างๆของสัตว์ที่ทำให้เกิดพฤติกรรม เช่น ระบบประสาท ฮอร์โมน และ กล้ามเนื้อ อิทธิพลของหน่วยพันธุกรรมต่อพฤติกรรมจะเห็นได้ชัดในสัตว์ชั้นต่ำ
• สภาพแวดล้อม (หรือประสบการณ์ที่ได้รับในภายหลัง) มีผลต่อการเปลี่ยนแปลงพฤติกรรมของสัตว์

             ประเภทของพฤติกรรม แบ่งได้เป็น

              1. พฤติกรรมเป็นมาแต่กำเนิด เป็นพฤติกรรมเฉพาะตัวง่ายๆ มีแบบแผนที่แน่นอน ใช้ในการตอบสนองต่อสิ่งเร้า ความสามารถในการแสดงพฤติกรรมนี้ได้มาจากพันธุกรรม ไม่จำเป็นต้องเรียนรู้มาก่อน สิ่งมีชีวิตชนิดเดียวกันจะแสดงพฤติกรรมเหมือนกันหมด

       ตัวอย่างของพฤติกรรมที่เป็นมาแต่กำเนิด คือ

• โอเรียนเตชัน  (Orientation) คือ  คือการที่สิ่งมีชีวิตตอบสนองต่อสิ่งเร้าทางกายภาพ ก่อให้เกิดพฤติกรรมที่เหมาะสมกับการดำรงชีวิต มักพบได้ในโพรโทซัวและสัตว์บางชนิด  ตัวอย่างของ โอเรียนเตชัน คือ

1. ไคนีซีส คือ พฤติกรรมการตอบสนองต่อสิ่งเร้าด้วยการเคลื่อนที่ แต่ว่าการเคลื่อนที่นี้ไม่มีความสัมพันธ์กับทิศทางของสิ่งเร้าเลย พฤติกรรมนี้พบได้ในโปรโตซัวหรือสัตว์ไม่มีกระดูกสันหลังที่ระบบประสาทยังเจริญไม่ดีพอที่จะตอบสนองต่อสิ่งเร้าที่อยู่ไกลๆได้ เช่น
   การเคลื่อนที่ของแมลงสาบในที่โล่ง การเคลื่อนที่ของพารามีเซียมเพื่อตอบสนองต่ออุณหภูมิ
2. แทกซีส  คือ พฤติกรรมการตอบสนองต่อสิ่งเร้าด้วยการเคลื่อนที่ที่มีความสัมพันธ์กับทิศทางของสิ่งเร้า มักพบในสิ่งมีชีวิตที่มีหน่วยรับความรู้สึกเจริญดี เช่น จิ้งหรีดเพศเมียจะเคลื่อนที่เข้าหาจิ้งหรีดเพศผู้เมื่อได้ยินเสียงจากเพศผู้เท่านั้น พลานาเรียนว่ายน้ำเข้าหาแสง

• รีเฟล็กซ์ (Reflex) คือ พฤติกรรมที่แสดงออกจากการที่ส่วนใดส่วนหนึ่งของร่างกายตอบสนองต่อสิ่งเร้าอย่างรวดเร็ว เช่น การกระพริบตาเมื่อมีลูกบอลเข้ามาใกล้ การจาม การไอ 
• รีเฟล็กซ์ต่อเนื่อง คือ การรวมตัวของรีเฟล็กย่อยๆ จนกลายเป็นการทำงานต่อเนื่องกันโดยไม่ต้องคิด เช่น การดูดน้ำนมของเด็กอ่อน การสร้างรังนก การเคี้ยวอาหารแล้วตามด้วยกลืน การวิ่งไล่สัตว์ที่มีขนาดเล็กกว่า การชักใย ลอกคราบ จำศีล การบิน การเกา

รีเฟล็กซ์และรีเฟล็กซ์ต่อเนื่องเป็นพฤติกรรมเป็นมาแต่กำเนิด สิ่งมีชีวิตสามารถแสดงพฤติกรรมนี้ได้โดยไม่จำเป็นต้องเรียนรู้มาก่อน แต่บางครั้งก็ต้องรอความพร้อมของร่างกาย เช่น การเริ่มบินของนก

            2. พฤติกรรมการเรียนรู้ คือพฤติกรรมที่เกิดขึ้นจากประสบการณ์ การแสดงออกของพฤติกรรมมีพันธุกรรมเป็นตัวกำหนด แต่การพัฒนาพฤติกรรมเกิดได้จากวุฒิภาวะและประสบการณ์ที่ได้รับขณะเจริญเติบโต พฤติกรรมการเรียนรู้มีดังนี้

• แฮบบิชูเอชัน (Habituation) คือพฤติกรรมที่สัตว์ลดการตอบสนองต่อสิ่งเร้า เพราะสัตว์ได้เรียนรู้แล้วว่าสิ่งเร้านั้นไม่มีผลต่อการดำรงชีวิต เช่น การทำผิดกฏโรงเรียนง่ายขึ้นบ่อยขึ้นเพราะไม่โดนทำโทษ
• การฝังใจ เป็นพฤติกรรมที่เกิดขึ้นในระยะเวลาสั้นมาก เช่น ลูกห่านจะติดตามวัตถุที่เคลื่อนที่และมีเสียงที่เห็นในครั้งแรกหลังจากฟักออกจากไข่
• การลองผิดลองถูก เป็นพฤติกรรมที่เกิดจากการทดลองซ้ำ ๆ สัตว์จะเลือกแสดงพฤติกรรมที่ก่อให้เกิดผลดี โดยใช้ความรู้จากประสบการณ์ว่าการกระทำแบบใดทำให้เกิดผลและแบบใดทำให้เกิดผลเสีย
• การมีเงื่อนไข (Conditioning) คือการที่สัตว์แสดงพฤติกรรมการตอบการสนองต่อสิ่งเร้าที่มีเงื่อนไขแม้ว่าจะไม่มีสิ่งเร้าที่ไม่มีเงื่อนไขอยู่ ตัวอย่างเช่น ในการทดลองของอีวาน เปโตรวิช  พัฟลอฟ สุนัขจะน้ำลายไหลเมื่อเห็นอาหาร ในที่นี้อาหารคือสิ่งเร้าที่ไม่มีเงื่อนไข (Unconditioned stimulus) แต่เมื่อสุนัขถูกฝึกให้เห็นอาหารพร้อมกับได้ยินเสียงกระดิ่งเป็นเวลานาน (เสียงกระดิ่งคือสิ่งเร้าที่มีเงื่อนไข; Conditioned stimulus) สุนัขก็ถูกกระตุ้นให้น้ำลายไหลได้เพียงแค่จากการได้ยินเสียงกระดิ่งโดยที่ไม่ต้องเห็นอาหาร
• การใช้เหตุผล เป็นพฤติกรรมขั้นสูงสุดของการเรียนรู้ สัตว์จะนำเอาประสบการณ์ที่ได้รับในเวลาต่างกันมารวมเป็นประสบการณ์ใหม่ หรือประยุกต์รวมกัน
  เพื่อนำไปแก้ไขปัญหาอยู่ พฤติกรรมนี้พบเฉพาะในสัตว์ที่มีสมองส่วนเซรีบรัมพัฒนาดี

             ความสัมพันธ์ระหว่างพฤติกรรมกับพัฒนาการของระบบประสาท

การสื่อสารระหว่างสัตว์

1. การสื่อสารด้วยเสียง (Sound communication) มีหลายลักษณะ เช่น การใช้เสียงเพื่อติดต่อกัน เพื่อเตือนภัย หรือเพื่อเป็นสิ่งเร้าให้เกิดพฤติกรรมการสืบพันธุ์

2. การสื่อสารด้วยท่าทาง (Visual communication) อาจเป็นพฤติกรรมแต่กำเนิดหรือเกิดจากการเรียนรู้ก็ได้

3. การสื่อสารด้วยสารเคมี (Chemical communication) เกิดได้ในสัตว์บางชนิดที่สามารถปล่อยสารที่มีอิทธิพลต่อสรีระและพฤติกรรมของสัตว์ชนิดเดียวกัน โดยสารนี้เรียกว่า ฟีโรโมน ซึ่งสัตว์สามารถรับฟีโรโมนได้ 3 ทางด้วยกัน คือ

• การดมกลิ่น ส่วนมากใช้เพื่อดึงดูดเพศตรงข้าม เพื่อบอกตำแหน่ง เพื่อเตือนภัย
• การกิน เช่น ผึ้งงานเพศเมียจะเป็นหมันหลังจากกินสารเคมีที่ผลิตโดยผึ้งราชินี
• การสัมผัส พบในสัตว์ไม่มีกระดูกสันหลัง เช่น การผสมพันธุ์ในแมลงสาบ โดยที่แมลงสาบเพศผู้จะเกิดความต้องการทางเพศหลังจากได้สัมผัสกับฟีโรโมนที่เพศเมียทิ้งไว้

4. การสื่อสารด้วยการสัมผัส (Tactile communication)
             การสื่อสารด้วยการสัมผัสมีบทบาทสำคัญในสัตว์เลี้ยงลูกด้วยนม โดยส่วนมาก สัตว์เลี้ยงลูกด้วยนมใช้การสัมผัส เพื่อเป็นการแสดงความรัก การให้ความอบอุ่น การแสดงความเป็นหัวหน้าหรือลูกน้องในการปกครอง